Pozwoleniami na pobyt zajmuje się lokalne biuro imigracyjne (Ausländeramt). By złożyć wniosek o pozwolenie na pobyt, trzeba się najpierw zameldować (podać swój adres) w lokalnym Einwohnermeldeamt, w którym można również odbierać formularze potrzebne do złożenia wniosku o pozwolenie na pobyt.
Obywatele Stanów Zjednoczonych, Australii, Kanady, Israela, Japonii, Nowej Zelandii, Szwajcarii mogą składać wnioski o pozwolenie na pobyt po przyjeździe na teren Niemiec bez wizy. Obywatele pozostałych krajów powinni złożyć wniosek i otrzymać wizę w Ambasadzie Niemiec we własnym kraju, przed przyjazdem do Niemiec. Osoby pracujące w Niemczech i mieszkające poza tym krajem (tzw. przygraniczni pracownicy) powinni starać się o pozwolenie na pobyt u lokalnych władz swego miejsca pracy.
Składając wniosek o pozwolenie na pobyt trzeba zebrać niektóre lub wszystkie z poniższych dokumentów:
- ważny dowód osobisty lub paszport
- dwa zdjęcia paszportowe
- dowód ubezpieczenia zdrowotnego
- deklarację miejsca pobytu ( Anmeldebestätigung)
- dowód posiadania środków finansowych ( zwykle list od pracodawcy) lub – w przypadku studentów lub nie zatrudnionych – odpowiednich środków finansowych ( Finanzierungsnachweis - około €700/miesięcznie). Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą nie są zobowiązane do potwierdzenia ich sytuacji finansowej.
- Świadectwo Zdrowia na pozwolenie na pobyt ( Gesundheitszeugnis für Aufenthaltserlaubnis), który można uzyskać u każdego niemieckiego lekarza lub w przychodni zdrowia ( Gesundheitsamt). Certyfikat u lekarza kosztuje około €150, a w przychodni ( Gesundheitsamt) około € 75.
- świadectwo o niekaralności ( Führungszeugnis), które można też uzyskać w Ambasadzie Polski lub w konsulacie
Ponadto, w zależności od statusu, jaki posiadasz w Niemczech, będziesz również musiał potwierdzić jego cel, przedkładając jeden z poniższych dokumentów:
- Pracownicy: dowód zatrudnienia lub oferta zatrudnienia (zwykle kontrakt o pracę lub list od pracodawcy)
- Studenci: dowód przyjęcia na uczelnię
- Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą: dowód swojego statusu, jak na przykład członkostwo do stowarzyszenia zawodowego lub handlowego, numer rozliczenia podatkowego VAT, lub REGON
- Przygraniczni pracownicy (np. osoby pracujące w Niemczech, a mieszkające na stałe w innym kraju członkowskim, do którego powracają co najmniej raz w tygodniu): dowód zatrudnienia oraz stałego zamieszkania w innym kraju członkowskim
Przed udaniem się do lokalnego biura imigracyjnego najlepiej jest zadzwonić by dowiedzieć najnowszych szczegółów. Wymagania często się zmieniają, więc postaraj się dowiedzieć się jak najwięcej. Ausländerbehörde nie jest najprzyjemniejszym miejscem do spędzenia wolnego czasu, dlatego dobrze jest wiedzieć dokładnie jakich dokumentów potrzebujesz aby uniknąć częstych wycieczek do biura z powodu braku jakiegoś dokumentu! Sprawdź również godziny otwarcia biura, jako, że większość zamykana jest popołudniu.
Trzeba uzbroić się w cierpliwość, znakiem rozpoznawczym większości Ausländerbehörde są długie kolejki wychodzące na zewnątrz. Postaraj się przyjechać jak najwcześniej, aby zminimalizować czas oczekiwania. Dobrze też jest wziąć ze sobą dobrą książkę lub cokolwiek co mogłoby ci umilić oczekiwanie w kolejce.
Gdy nadejdzie twoja kolej, zostaniesz wezwany na rozmowę, która zajmuje przeciętnie dziesięć minut jeżeli wszystko jest w porządku. Urzędnik sprawdzi czy twoja dokumentacja jest kompletna, jeśli brakuje ci jakiegoś dokumentu, zostaniesz odesłany na kolejny dzień.
Twój wniosek o pozwolenie na pobyt powinien być rozpatrzony wciągu tygodnia lub dwóch. Do tego czasu zostanie ci wydane potwierdzenie złożenia wniosku o pozwolenie na pobyt, które daje ci status czekającego na to pozwolenie.
Pozwolenie na pobyt jest ważne tylko z dokumentem tożsamości. Jeżeli twój paszport straci ważność podczas twojego pobytu w Niemczech i otrzymasz nowy, będziesz musiał przechodzić od nowa cały proces składania wniosku o pozwolenie na pobyt. Dlatego jeżeli data ważności twojego paszportu niedługo się kończy, lepiej zawczasu odnowić paszport, by uniknąć ponownego starania się o pozwolenie na pobyt.
Obywatele spoza UE
Prawa obywateli spoza UE określa Ausländergesetz (Aliens Act) i w zależności od celu pobytu, przyznaje się im różny status.
Zasadniczo w celu wjazdu do Niemiec i pobytu w Niemczech obywatele państw trzecich muszą posiadać tytuł pobytu. Ustawa o pobycie zawiera zasadniczo dwa różne tytuły pobytu: bezterminowe pozwolenie na osiedlenie i zezwolenie na pobyt wydawane na czas określony. Inne ważne różnice dotyczące pozycji prawnej obywateli państw trzecich wynikają z celu wydania zezwolenia na pobyt.
Zezwolenie na pobyt
Zezwolenie na pobyt jest tytułem pobytu wydawanym na czas określony. W niektórych przypadkach stanowi ono jednak podstawę do pobytu stałego. Oznacza to, że po upływie określonego czasu pobytu i spełnieniu dalszych warunków przysługuje prawo do bezterminowego pozwolenia na osiedlenie. Zezwolenie na pobyt z reguły wydawane jest tylko na pobyt w określonym celu. To, jakie prawa (np. podjęcie działalności zarobkowej, sprowadzenie rodziny, umocnienie pobytu) wiążą się z zezwoleniem na pobyt, w wielu przypadkach jest uzależnione od celu, w którym wydawane jest zezwolenie na pobyt (np. zatrudnienie, studia, przyznanie statusu uchodźcy, tymczasowa ochrona itp.).
Działalność zarobkowa
Zasadniczo zezwolenie na pobyt uprawnia do wykonywania działalności zarobkowej (zatrudnienie lub własna działalność) tylko wówczas, gdy zostało to wyraźnie przewidziane w zezwoleniu na pobyt. W odniesieniu do osób zatrudnianych obowiązuje zasadniczo następująca procedura: urząd ds. cudzoziemców sprawdza, czy są spełnione ogólne warunki prawa o cudzoziemcach wymagane do wydania zezwolenia na pobyt. Jeśli warunki te zostały spełnione, urząd ds. cudzoziemców stara się o zgodę Federalnej Agencji Pracy na podjęcie zatrudnienia. Zgoda taka wydawana jest zasadniczo tylko wówczas, jeśli na danym stanowisku pracy nie można zatrudnić Niemca, obywatela UE lub innego pracobiorcy posiadającego prawo do uprzywilejowanego zatrudnienia (obywatele państw trzecich przebywający w Niemczech od dłuższego czasu) (zasada pierwszeństwa). Dostęp do rynku pracy identyczny z dostępem, jaki mają Niemcy i obywatele UE, możliwy jest po upływie określonych terminów.
Uwaga: z reguły zezwolenie na pobyt przedłużane jest tylko po złożeniu odpowiedniego wniosku, lub przekształcane jest w bezterminowe pozwolenie na osiedlenie. Wniosek należy złożyć we właściwym czasie, najlepiej, jeszcze przed upływem terminu, na jaki wydano zezwolenie na pobyt. W żadnym wypadku nie powinno się składać wniosku dopiero po upływie okresu ważności, gdyż prowadzi to z czysto formalnych przyczyn do nielegalnego pobytu, co może pociągnąć za sobą wiele nieprzyjemności i utratę praw!!! Jeśli np. ostatnim dniem ważności zezwolenia na pobyt jest 18.2., to wniosek o przedłużenie powinien być złożony najpóźniej w tym dniu (18.2.), a najlepiej wcześniej!
Pozwolenie na osiedlenie
Pozwolenie na osiedlenie jest w zasadzie zabezpieczeniem pobytu. Jest ono nieograniczone pod względem czasu i przestrzeni i uprawnia do podjęcia działalności zarobkowej bez dalszego postępowania w celu uzyskania zgody Federalnej Agencji Pracy. Posiadając ten tytuł pobytu można właściwie przyjąć każdą posadę (wyjątki istnieją tylko w odniesieniu do niewielu zawodów, w szczególności z dziedziny medycyny, np. lekarze, oraz do statusu urzędnika państwowego). Dlatego wniosek o pozwolenie na osiedlenie powinien być złożony, jak tylko zostaną spełnione określone warunki.
W większości przypadków pozwolenie na osiedlenie nie jest wydawane od razu. Wyjątki istnieją np. dla osób o wysokich kwalifikacjach. Pozwolenie na osiedlenie bezpośrednio po przybyciu do Niemiec uzyskują również osoby, które zostają przyjęte do Republiki Federalnej Niemiec ze względu na szczególne interesy polityczne (np. Żydzi z byłego Związku Radzieckiego). Wszystkie inne grupy mogą uzyskać pozwolenie na osiedlenie w zasadzie dopiero po upływie określonego czasu pobytu. W zależności od celu, w którym wydano zezwolenie na pobyt, po spełnieniu dalszych wymagań można uzyskać prawo do otrzymania pozwolenia na osiedlenie.
Z reguły, aby otrzymać pozwolenie na osiedlenie, muszą być spełnione następujące warunki:
- posiadanie zezwolenia na pobyt od pięciu lat
- zatrudnienie objęte ubezpieczeniem społecznym od pięciu lat
- zapewnione utrzymanie
- mieszkanie o wystarczającej powierzchni dla Państwa i Państwa rodziny
- wystarczająca znajomość niemieckiego
- podstawowa znajomość niemieckiego porządku prawnego i społecznego
W przypadku małżeństw wystarczy, jeśli jeden z małżonków spełnia wymaganie zatrudnienia objętego ubezpieczeniem społecznym. W odniesieniu do dzieci istnieją dalekoidące przepisy wyjątkowe. Zasadniczo mają one prawo do uzyskania pozwolenia na osiedlenie, jeśli w momencie ukończenia 16-tego roku życia od pięciu lat posiadają zezwolenie na pobyt. Szczególne regulacje w zakresie wydawania pozwolenia na osiedlenie obowiązują również w stosunku do osób uznanych za uchodźców. Osoby te mogą otrzymać pozwolenie na osiedlenie z reguły już po trzech latach.
Uwaga: Nawet, jeśli posiadacie Państwo zezwolenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie, pobyt za granicą może doprowadzić do utraty prawa pobytu w Niemczech. Naturalnie nie każdy urlop lub odwiedziny za granicą prowadzą do utraty prawa pobytu. Lecz jeśli dana osoba wyjeżdża za granicę i widoczne jest, że nie będzie to tylko pobyt przejściowy (np. osoba ta rezygnuje ze swojego mieszkania w Niemczech), to jej pozwolenie na osiedlenie wygasa z reguły natychmiast i automatycznie wraz z chwilą wyjazdu. Problemy mogą pojawić się nawet, jeśli podróż za granicę będzie miała charakter przejściowy. Jeśli będziecie Państwo przebywać za granicą dłużej niż sześć miesięcy, to zasadniczo zezwolenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie również wygasa automatycznie. Dlatego przed dłuższym pobytem za granicą powinniście Państwo porozmawiać z urzędem ds. cudzoziemców. Istnieją ustawowe wyjątki od ścisłych regulacji dotyczących wygaśnięcia praw (np. regulacje dotyczące służby wojskowej oraz regulacje dla emerytów), a urząd ds. cudzoziemców może w konkretnych przypadkach również dopuścić inne wyjątki.
Pobyt w celu odbycia studiów
Zezwolenie na pobyt można udzielić cudzoziemcowi w celu odbycia studiów lub ubiegania się o miejsce na uczelni. Okres pobytu cudzoziemca jako kandydata na studia może wynosić maksimum dziewięć miesięcy. Osoba, która została przyjęta na studia, może na okres dwóch lat otrzymać zezwolenie na pobyt, które zazwyczaj jest przedłużane do końca studiów. W czasie studiów studenci mogą w ciągu roku przepracować do 90 pełnych dni lub przez 180 dni pracować pół dnia. Ponadto możliwa jest także dodatkowa praca studenta na uczelni. Po uwieńczonym sukcesem ukończeniu studiów zezwolenie na pobyt może zostać przedłużone maksymalnie o rok, w celu poszukiwania miejsca pracy. Aby jednak uzyskać zezwolenie na pobyt w celu podjęcia zatrudnienia, miejsce pracy musi być odpowiednie do ukończonych studiów i musi istnieć możliwość zatrudnienia cudzoziemców na tym stanowisku (z reguły wystarczy, jeśli na danym stanowisku nie można zatrudnić Niemca lub innego cudzoziemca posiadającego prawo do uprzywilejowanego zatrudnienia, szczególnie obywatela UE).
Zezwolenie na pobyt może zostać wydane również w celu kształcenia w zakładzie lub podnoszenia kwalifikacji. Warunkiem jest zasadniczo zgoda Federalnej Agencji Pracy, jeśli szczególne akty prawne lub porozumienia międzypaństwowe nie przewidują innych regulacji.